TÜRK KÜLTÜRÜNDE NEVRUZ (YENİ GÜN) BAYRAMI

MAHMUT SEYFELİ

20.03.2025 - 12:25 Yayınlanma

Takvimlerde 21Mart gününe rastlayan Nevruz, her ulusun kendi kültür değerleriyle özdeşleştirip sembolleştirdiği, özü itibariyle baharın gelişinin kutlandığı coşkuyla karşılandığı özel bir gündür.

Orta Asya'da yaşayan Türkler, Anadolu Türkleri ve İranlıların yılbaşı olarak kabul ettikleri, Miladi 22 Mart, Rumi 9 Mart gününe Nevruz adı verilir ki, yeni gün anlamına gelir. Nevruz, kuzey yarımkürede başta Türkler olmak üzere Asya’nın en uç noktalarından Balkanlara kadar birçok halk ve topluluk tarafından yılbaşı olarak kutlanır.

Gece ile gündüzün eşitlendiği 21 Mart'ta göçmen kuşlar gibi güneş de kuzey yarımküreye yönelir. 21 Mart ile birlikte havalar ısınmaya, karlar erimeye, ağaçlar çiçeklenmeye, toprak yeşermeye, göçmen kuşlar yuvalarına dönmeye başlar.

Bu nedenle 21 Mart bütün varlıklar için uyanış, diriliş ve yaradılış günü olarak kabul edilerek, Nevruz/yenigün bayramı adıyla kutlanır. Bu bayram Nevruz-i Sultani, Sultan Nevruz, Sultan Navrız, Navrız, Mart Dokuzu gibi adlarla da anılmaktadır.

Yaşadığı geniş coğrafyada doğa ve çevrenin uyanışının kutlandığı Nevruz Bayramı'nın Anadolu'da ve Türk kültürünün yayıldığı bölgelerde de son derece köklü ve zengin bir geçmişi vardır.

On iki Hayvanlı Türk Takviminde görüldüğü üzere Türklerde de çok eskiden beri bilinmekte ve törenlerle kutlanmaktadır. Türklerde Nevruz hakkında başlıca rivayet, bugünün bir kurtuluş günü olarak kabul edilmesidir. Yani Ergenekon'dan çıkıştır. İşte bu nedenle bugün Türklerde Nevruz, yeni yılın başlangıcı olarak kabul edilmiş ve günümüze kadar bayramlarda kutlanarak gelmiştir. Orta Asya'daki Türk topluluklarından Azeri, Kazak, Kırgız, Türkmen, Özbek, Tatar, Uygur Türkleri, Anadolu Türkleri ve Balkan Türkleri Nevruz geleneğini canlı olarak günümüze kadar yaşatmışlardır.

Türklerin Ergenekon'dan demirden dağları eriterek çıkmalarını, baharın gelişini, doğanın uyanışını temsil eder. Doğu Türkistan'dan Balkanlara kadar tüm Türk kavimleri ve toplulukları tarafından, MÖ 8. yüzyıldan günümüze kadar her yıl 21 Mart'ta kutlanır.

Türkiye'de bir gelenek, Türk Cumhuriyetleri'nde ise resmî bayram olarak kutlanırken, 1995 yılından itibaren Türkiye Cumhuriyeti tarafından Bayram olarak kabul edilen bir gün haline gelmiştir. Ayrıca 21 Mart gününü içine alan hafta "Türk Dünyası ve Toplulukları Haftası" olarak da kutlanmaktadır.

On iki hayvanlı Eski Türk takviminde ve Melikşah'ın Celali Takviminde yılbaşı olarak belirlenen 21 Mart, Divânü Lügati't-Türk'te de ilkbaharın gelişi olarak belirtilir. Türk edebiyatı ve musikisine de Nevruz ile ilgili “Nevruziye” adı verilen şiirler ve bestelerin sayısı bir hayli çoktur. Tarihte pek çok devlet tarafından bayram ve gelenek olarak kutlanmıştır. Bunların başında Karahanlı ve Gazneliler, Selçuklular, Memlükler (Mısır), İran Safevi ve Sasani devletleri, Moğollar, Anadolu beylikleri ve Osmanlılar gelir.

Selçuklu ve Osmanlı'da millî bayram olarak kutlanan Nevruz, Nevruziye adlı şiirlere ve şenliklerle ziyafet verilerek kutlanırdı. Osmanlı döneminden kalan bir kültür olarak bugün hâlâ Manisa'da 21 Mart'ta Mesir macunu şenlikleri yapılmakta ve özel olarak hazırlanan Nevruziye adlı macun dağıtılmaktadır. Kimi yörelerde eski takvime göre Mart Dokuzu adıyla kutlanan Nevruz'da özel törenler yapılır.

Türkler arasında baharın gelişi sembolü olarak kutlanan Nevruz, kültür bakımından Türklerin yayılmış olduğu geniş bir alanda tarihin karanlık dönemlerinden itibaren kutlanmış ve hâlen de kutlanmaktadır. Nevruz, bu coğrafyadaki insanları birbirine kenetleyen, birlik ve beraberliği pekiştiren bir gündür. Bunu Kürtlere, Farslara, Yezidilere aitmiş gibi göstermek, kendi tarihinden ve kültüründen habersiz olanların hezeyanları olup, rağbet etmemek gerekir. Bir kez daha belirtelim Nevruz, Yeni gün, Sultan Nevruz… Adı her ne olursa olsun Türk milletinin en eski çağlarına kadar uzanan millî bayramıdır. Kutlu olsun!...

Nevruz konulu şiirlerimden birkaçını takdim ediyorum:

NEVRUZ

Bugün doğanın düğünü

Türk için var büyük ünü

Atalar kutlar bu günü

Gülsün oynasın çocuklar

Hoş geldin yurda ilkbahar.

Kırları yeşile boyar.

Kışın abasını soyar.

Havasında mutluluk var

Gülsün oynasın çocuklar

Hoş geldin yurda ilkbahar.

Kışın hüznü giderken

Âlem cana gelir birden,

Yeşillenir çayır çimen

Gülsün oynasın çocuklar

Hoş geldin yurda ilkbahar.

Yanarken nevruz ateşi

Kıskanır bahar güneşi

Yurt olur cennetin eşi,

Gülsün oynasın çocuklar

Hoş geldin yurda ilkbahar.

Her yerde bahar sevinci

Mutludur yaşlısı genci

Gözler parlar gülüş inci

Gülsün oynasın çocuklar

Hoş geldin yurda ilkbahar.

Kırların yeşil örtüsü

Türklerin birlik ülküsü

Seyfî’nin hasret türküsü

Gülsün oynasın çocuklar

Hoş geldin yurda ilkbahar.

Mahmut SEYFELİ

KIRŞEHİR’DE BAHAR

Yöreme ilkbahar geldiği zaman,
Her taraf al yeşil örtünür şimdi.

Dağlardan çekilir kar ve duman,

Doğa yeşil yaşmak bürünür şimdi.

Ağaçlar çiçek açar, kuşlar ötüşür,

Göçmen kuşlar biraz yuvada üşür,

Herkes coşkun mutluluğu bölüşür,

Halkım kardeşlikle örülür şimdi.

Arılar çiçekten çiçeğe uçar,

Kelebekler rengârenk kanat açar,

Güneş açar soğuk kış durmaz kaçar,

İnsan bu güzellikle öğünür şimdi.

Bu günler tüm kederleri kovalar,

Bereketle dolar taşar ovalar,

Canlanır umutla duran yuvalar.

Her lokma kardeşçe bölünür şimdi.

Bahçelerde açarken güller renk renk,

Seyfî’nin şevkini görmeniz gerek,

Her yörede bir mutluluk bir ahenk,

Yurdum bana cennet görünür şimdi.

YENİGÜN

Yılbaşıdır nevruz denilen bu gün,

Atalarım sayar her günden üstün,

Türkoğlu bu eski törenle öğün.

Türk güler, yurt coşar, toy düğün eyler,