Zengezur Koridoru-2 (Kazanımlar – İhtimaller)
Basında ve akademik dünyada Zengezur Koridoru ile ilgili olarak aşağıdaki öngörülere rastlanmaktadır. Zengezur Koridoru coğrafi olarak Azerbaycan-Nahçıvan arasında olsa da Türk Dünyasını birleştirmekle kalmayacak, Uzak Asya’nın Avrupa ve Kuzey Afrika’ya erişimini kolaylaştıracaktır. Bir çok kazanım getirmesi beklenen bu koridor, tarihi ipek yolunun canlanmasına büyük katkı sağlayacaktır. Kazanımlar; enerji ve ulaşım yollarının gelişmesi, dolayısıyla ticaret hacminin artması, bölgenin zenginleşmesi ve kültürlerin yakınlaşması şeklinde sıralanmaktadır.
Zengezur Koridoru en basit yaklaşımla Azerbaycan-Nahçıvan arasındaki ulaşım yolunun açılmasıdır. Koridorun etkileyeceği ülkeler üç gruba ayrılabilir. Birinci grupta Azerbaycan ve Ermenistan ikinci grupta Türkiye, Rusya, İran, Gürcistan ve Türk Cumhuriyetleri, üçüncü grupta Asya ve Avrupa ülkeleri sıralanabilir.
Birinci grupta bulunan iki ülke açısından bakıldığında, muhtemel bir barış antlaşmasının Ermenistan’a kazandıracaklarını tahmin etmek zor değildir. Hem Azerbaycan hem de Ermenistan’a geniş ekonomik kazanımlar vadeden Koridor, İkinci Karabağ Savaşı’ndan sonra en çok tartışılan konulardan birisidir. Neredeyse 30 yıl süren çatışma nedeniyle bu iki ülkenin kayıplarını gerçek rakamlarla ortaya koymak çok zordur. Bu konuyu inceleyen David Saha ve arkadaşları, İkinci Karabağ Savaşı’ndan iki yıl önce yaptıkları çalışmada aşağıdaki sonuçlara ulaşmıştır (Tablo-1). Anlaşılacağı üzere bölgedeki mal ve hizmet ticareti ile doğal kaynakların kullanımında iki ülkenin de büyük kaybı vardır. Bu kayıpların ticari hayata aktarılması, sadece iki ülkeye değil çevre ülkelere de olumlu yansıma sağlayacaktır.
|
Kategori |
Ermenistan’a Etkisi |
Azerbaycan’a Etkisi |
|
Mali Kayıp |
Çok (+++) |
Çok (+++) |
|
Mal Ticareti Kaybı |
Orta (++) |
Az (+) |
|
Hizmetler Kaybı |
Az (+) |
Önemsiz (0) |
|
Enerji ve Su Kullanımındaki Kayıp |
Elektrik: Çok (+++) |
Elektrik: Orta (++) |
|
Gaz: Orta (++) |
Gaz: Az (+) |
|
|
Su: Önemsiz (0) |
Su: Çok (+++) |
|
|
Para Piyasaları ve Yatırımlardaki Kayıp |
Çok (+++) |
Çok (+++) |
Tablo 1. Azerbaycan-Ermenistan çatışmasının taraflara etkisi
Zengezur Koridoru’nun açılması, ikinci grupta bulunan ülkelerin ulaşım haritasını değiştirecektir. Azerbaycan ile Türkiye arasında karayolu irtibatı sağlanacak ve Azerbaycan üzerinden Ermenistan ile Rusya arasında demiryolu hattı inşa edilecektir. Diğer bir ifade ile Zengezur Koridoru hem Azerbaycan ile Türkiye’yi hem de Ermenistan ile Rusyayı birleştirecektir. Ayrıca modern tarihte ilk defa Rusya ve Türkiye demiryolu bağlantısına (Dağıstan-Azerbaycan-Zengezur-Türkiye) sahip olacaktır (Şekil-1). İran’ın, Zengezur üzerinden Gürcistan’a ve oradan Rusya’ya erişimi devam edecektir. Türk Cumhuriyetlerinin ve Türkiye’nin Hazar Denizi veya Rusya-Azerbaycan üzerinden birbirlerine irtibatlanması mümkün olacaktır. Kazakistan ve Türkmenistan’ın hidrokarbon kaynakları Zengezur üzerinden Türkiye’ye ve daha Batı’ya aktarılabilecektir. Zengezur Koridoru ile doğrudan ilişkili olarak, Hazar Denizine kıyıdaş iki Türk Cumhuriyeti aralarındaki anlaşmazlığa son vermiştir. Azerbaycan’ın “Kepez”, Türkmenistan’ın ise “Serdar” adını verdiği sahayla ilgili anlaşmazlık, “Dostluk” başlığı ile sloganlaştırılarak çözülmüştür. Böylece iki ülke arasında, Hazar Denizi üzerinde bir enerji koridorunun önü açılmıştır.
Şekil 1: Zengezur Koridoru Demiryolu/Karayolu Güzergahları-Muhtemel
Üçüncü grupta bulunan ülkeler çoğunlukla ithalat ve ihracat ilişkisi içerisindeki Asya ve Avrupa ülkeleridir. Burada önemli olan konu kazan-kazan ilişkisinin yaratılmasıdır. Aksi takdirde aşağıda bahsedilen ihtimaller birer zorluk ve engel olarak ortaya çıkacaktır.
Çin’in “Kuşak-Yol Projesi” ve “Orta Koridor” bir anlamda Hindistan’ın “Baharat Yolu” ile çatışmaktadır. Ticaret yolunun nereden geçeceği iki ülke çıkarlarını ve güzergah üzerindeki ülkeleri doğrudan etkilemektedir. Buna bir de küresel güç merkezleri eklendiğinde işler karışmaktadır. Çin ve Hindistan rekabetinde Hindistan’a yakın duran ABD’nin, AB’yi de yanına alarak Çin’in projesinden ziyade Hindistan’ın koridoruna destek vermesi kuvvetle muhtemeldir. Bu durumda, Zengezur’un Asya-Avrupa arasında köprü olma açısından işlevsiz kalması ihtimal dahilindedir.
Öte yandan, eski Sovyet coğrafyası üzerinde tam hakimiyet isteyen Rusya’nın güçlü bir Türk Dünyası’nı toprak bütünlüğü açısından tehdit olarak görmesi mümkündür. Ayrıca, petrol ve doğalgaz ülkesi olan Rusya’nın bu bölgedeki hidrokarbon kaynaklarının kontrolü dışında ihracını kabul etmesi zor görünmektedir. Bu nedenle, Rusya’nın Zengezur Koridoru’nun açılmasına yeterli kazanım sağlaması durumunda destek olması beklenebilir. İran da güçlü Türk Dünyası, toprak bütünlüğü ve kendi kaynaklarının ihracı hususlarında Rusya ile benzer endişelere sahip olacaktır. Ermenistan’a daha yakın bir ülke olan İran’ın bu koridora destek olmayacağı aşikardır. Diğer taraftan, koridorun açılması durumunda Gürcistan kenar bir ülke diğer bir deyişle kör bağırsak durumuna düşecektir. Mevcut hatlar hariç yeni hatların geçmeyeceği bir coğrafyada kalacak olması nedeniyle, Gürcistan’ın gücü oranında olumsuz bir yaklaşım sergilemesi beklenmelidir.
Sonuç olarak, tarih boyunca medeniyetlerin geçiş yolu olarak kullandığı Güney Kafkasya coğrafyası üzerinde iki ülke arasındaki bir sorunun bölgesel ve küresel aktörlerin anlaşması ile çözülmesi gerekeceği anlaşılmaktadır. Geçmişte Rusya, İran, İngiltere arasındaki Güney Kafkasya rekabetinin, günümüzde AB-ABD-Hindistan ekseni ile Çin-Rusya-İran ekseni arasında geçeceği kuvvetle muhtemeldir. Tarafların tutumlarını yakın gelecekte belirginleştirmesi tüm taraflar açısından hayırlı olacaktır. Ulaşım yollarının açılması ile ticaretin arttığı, medeniyetlerin geliştiği bilinmektedir. Nihai durakları Avrupa olan Afganistan, Pakistan, Bangladeş ve Uzak Asya ülkelerinden gelen göçmen akını belki de bu koridorun yaratacağı zengin iklim ile son bulacaktır. Muhtemeldir ki, günümüzde yaşanan göçü bile sonlandırabilecek bir koridor olacaktır, Zengezur.
